An international network studying The Circulation of Dutch Literature

Op 21 maart 2014 organiseerde de De Stille Kracht-werkgroep een studiemiddag in Nijmegen, waar de leden gastvrij ontvangen werden door de Open Universiteit. De bijeenkomst begon met een inleiding door Ton van Kalmthout, waarin hij als een van de CODL-coördinatoren de infrastructurele en inhoudelijke doelstellingen van het CODL-project als geheel in herinnering bracht. Daarnaast besprak hij welke resultaten CODL in oktober 2015 geboekt moet hebben en wat er op dit moment al is gerealiseerd.

Vervolgens hield Ton als lid van de werkgroep een referaat over de edities van De Stille Kracht (1900). Zijn onderzoek naar de drukgeschiedenis van het boek van Louis Couperus leidde vooralsnog tot de volgende – voorlopige – conclusies over de receptie ervan: 1. dat het minder schandaal heeft gewekt dan wel wordt verondersteld, 2. dat het boek pas hogelijk werd gewaardeerd toen Indonesië onafhankelijk was geworden en het boek gelezen kon worden als een uitgekomen profetie én als een historische roman, en 3. dat het pas op twee late momenten de wind in de zeilen heeft gekregen: bij (de aanloop naar) de uitgave van het verzameld werk in 1953 en bij de verheffing van het boek tot een van de Nederlandse klassieken in de jaren ’60 (en dus niet zozeer dankzij de televisiebewerking in 1974).

De tweede die aan het woord kwam was Mary Kemperink . Zij hield een lezing over de bijdrage die De stille kracht leverde aan Couperus’ self-fashioning. Mary liet zien dat de roman van meet af aan heeft bijgedragen aan de beeldvorming rond de schrijver, zowel in diens eigen tijd als daarna. In Couperus’ eigen tijd onderstreepte de roman zijn renommee als schrijver van moderne, decadente, onzedelijke romans, en als dissident in de gemeenschap van Nederlandse kolonialen, die hij in De stille kracht belasterd zou hebben. Na zijn dood droeg de roman bij aan het beeld van Couperus als verlicht denker over kolonialisme en tegelijk als iemand die rasvermenging veroordeelde. Deze twee elementen bepalen tot nu toe mede het beeld dat het publiek van Couperus heeft.

Hierna presenteerden Peter Boot en Hester Meuleman hun gezamenlijke onderzoek naar de receptie van Louis Couperus op het internet. Peter zette uiteen hoe boekreacties op het internet zicht geven op receptieverschijnselen die voorheen onzichtbaar bleven. Extra interessant wordt dat wanneer internet-reviewers en webloggers zich de bemiddelende rol toe-eigenen die voorheen was weggelegd voor professionele critici. Ook De Stille Kracht is onderwerp van een aantal online-besprekingen; Peter heeft een aantal sites bekeken waarop die besprekingen zijn verschenen. Overigens denkt hij wel dat zulke sites interessanter zijn om de veranderende dynamiek van het literaire veld die eruit blijkt dan om wat er specifiek over De Stille Kracht en Couperus wordt gezegd. Misschien zou een vergelijkend onderzoek naar internet-respons op de verschillende CODL-werken verhelderend zijn.
Hester betoogde ten slotte dat de lezer de grootste en belangrijkste nieuwe speler in het literaire veld is geworden na de enorme verschuiving die het internet heeft veroorzaakt: ‘hoog’ en ‘laag’ lopen meer door elkaar en het internet zorgt deels voor een invloed van de lezer die deels interfereert met het traditionele veld en daar deels los van staat. Hertalingen, luisterboeken en besprekingen van De stille kracht op diverse internetforums zijn daar voorbeelden van. Hester houdt zich eveneens bezig met performatieve bewerkingen van De stille kracht. Die vormen een interessante casus om betekenisverschuivingen te onderzoeken die ontstaan door het bewerken van de tekst. Zo valt er een en ander te zeggen over de verschillende manieren waarop de islam wordt behandeld. Verder wil zij de praktijk van het bewerken onderzoeken door middel van een samenwerking met drie theatermakers die hopelijk elk een scène uit De stille kracht gaan bewerken en daarbij inzicht zullen geven in hun manier van werken.
Na de verschillende presentaties bespraken de aanwezigen de toekomstige activiteiten van de werkgroep, onder meer in de vorm van gezamenlijke panel-presentaties op een of meer congressen. Ook namen zij zich een sterkere internationale oriëntatie voor. De middag werd afgesloten met een gemeenschappelijke maaltijd van enkele deelnemers.